Tha mapa de dh’oighreachd Leòdhais, aig a bheil cudromachd gun choimeas, bho na cruinneachaidhean aig Leabharlainn nan Eilean Siar, air a bhith air a chur gu cruth didseatach. Bidh e ri fhaighinn air-loidhne airson a’ chiad uair, taing do mhaoineachadh bhon phròiseact ‘Capturing Memories’, agus com-pàirteachas eadar Seirbheis Leabharlainn nan Eilean Siar, Seirbheis Dualchais, Leabharlann Nàiseanta na h-Alba agus Leabharlann Nàiseanta na Cuimrigh.
’S e ‘Plan of the Island of Lewis,The Property of the Rt. Honourable Lady Hood MacKenzie of Seaforth’ tiotal a’ mhapa oighreachd, a chaidh a tharraing ann an 1817 le Alexander Gibbs. Ge-tà, bha e stèidhichte air sgrùdadh air an eilean a rinneadh le James Chapman, a’ dol air ais gu 1807-1809, ach air nach eil lorg an-diugh.
Le sin tha mapa Gibbs a’ riochdachadh an sgrùdaidh mhionaidich as sine air Leòdhas a tha air mhaireann. Tha e a’ clàradh feartan-tìre mar mòintichean, coilltean, tuathanais, gàrraidhean, ainmean-àite, tuineachaidhean, crìochan pharaistean eaglaiseil agus làraich chaibeil àrsaidh. Tha notaichean sgrìobhte air a’ mhapa agus Clàr-innse a’ toirt an tuilleadh fiosrachaidh feumail mu mar a bhathas a’ cleachdadh an fhearainn ann an Lèodhas aig an àm seo. Tha cudromachd gun choimeas cuideachd aig a’ mhapa a thaobh ionnsachadh nas fharsaing mu sgrùdadh fearainn ann an Alba.
![Am mapa slàn: James Chapman/ Alexander Gibbs, Plan of [the] Island of Lewis, the Property of the Rt. Honorable Lady Hood Mackenzie of Seaforth, Sgrùdadh dèanta 1807-09, Leth-bhreac dèanta 1817 Le buidheachas do Leabharlann Phoblach Steòrnabhaigh](https://cne-siar.gov.uk/wp-content/uploads/2024/06/Whole_Map-259x300.png)
Bha am mapa mòr, meud 2.1 x 1.9 meatair, air a bhith air a thaisbeanadh air balla staidhre ann am prìomh oifisean Chomhairle nan Eilean Siar fad iomadh bliadhna. Chionns gu robh e suidhichte gu h-àrd air balla os cionn ùrlair brèige, bha e do-dhèanta sùil mhionaideach a thoirt air a’ mhapa, agus cha robh a shuidheachadh math a thaobh a ghlèidheadh anns an ùine fhada a thaobh an staid àrainneachdail agus seach gu robh solas a’ tuiteam air.
Ri linn meud a’ mhapa agus far an robh e suidhichte, bha aca ri faighinn thairis air grunn dhuilgheadasan airson dòigh fhaighinn air am mapa a thoirt air falbh. Chaidh seo a dhèanamh le sgioba anns an robh neach-glèidhteachais agus glèidheadair mhapaichean Leabharlann Nàiseanta na h-Alba, Oifigear Glèidhteachais Museum nan Eilean, eòlaichean air a bhith a’ gluasad pìosan ealain, roinn Sheirbheisean Teicnigeach na Comhairle, a chur air dòigh an sgafallachd, agus Tasglannaiche na Comhairle.
Gu cùramach, chaidh am mapa a thoirt air falbh agus a ghiùlain gu seirbheis didseatachadh Leabharlann Nàiseanta na Cuimrigh ann an Aberystwyth aig a bheil sganair mòr gu leòr agus an t-eòlas airson nì cho cudromach a thaobh eachdraidh a làimhseachadh.
Tha an cruth didseatach den mhapa air a chur ri earrann a chaidh a chruthachadh gu sònraichte air làraich-lìn mhapaichean Leabharlann Nàiseanta na h-Alba, le fòcas air mapaichean eachdraidheil de ‘Steòrnabhagh agus Mun Cuairt’. ’S e com-pàirteachas eadar Seirbheis Leabharlainn nan Eilean Siar agus LNA a th’ anns a’ ghoireas air-loidhne seo. Tha e a’ toirt còmhla grunn mhapaichean aig a bheil cudromachd eachdraidheil bho na cruinneachaidhean aig an dà bhuidheann.Tha a bhith air an làraich seo a’ ciallachadh gun gabh siostam co-chomharran a-staigh aig mapa didseatach no dealbh adharail a cheangal ri siostam de cho-chomharran cruinn-eòlach air a’ ghrunn, a’ ciallachadh gun gabh mapaichean agus goireasan co-cheangailte ri mapaichean a choimeas ri chèile a thaobh atharraichean agus ionnanachd a’ dol air ais ann an tìm. Tha am mapa a-nis ri fhaighinn airson sgrùdadh mionaideach a dhèanamh air le duine sam bith aig a bheil ùidh ann an eachdraidh fearann Leòdhais.
Tro thìde bidh an cruth didseatach cuideachd ri fhaighinn air ‘Ar n-àite’, làrach-lìn cruinneachaidhean didseatach na Seirbheis Leabharlainn agus bidh am mapa tùsail air a ghlèidheadh le Tasglann nan Eilean, seirbheis tasglainn na Comhairle, aig a bheil àrainneachd freagarrach airson a ghlèidheadh anns an ùine fhada.
Thuirt Chris Fleet, Glèidheadair Mhapaichean aig Leabharlann Nàiseanta na h-Alba,
“Tha e mìorbhaileach gu faigh sinn air sùil mhionaideach a thoirt air mapa Chapman/Gibbs airson a’ chiad uair ann an deicheadan de bhliadhnaichean. ’S e am mapa oighreachd suimeil seo an sgrùdadh mionaideach as sine de Leòdhas agus tha luach mòr ann a thaobh eachdraidh an eilein. Tha Leabharlann Nàiseanta na h-Alba air a bhith ro-thoilichte co-obrachadh air a’ phròiseact seo, gus am faigh luchd-cleachdaidh nas fharsaing cothrom air a’ mhapa cudromach, gun choimeas, seo.”
Thuirt Niall MacLeòid, Manaidsear Seirbheis, Leabharlainn nan Eilean Siar,
‘Tha a’ Chomhairle air leth taingeil airson an taic a thàinig bho Leabharlann Nàiseanta na h-Alba agus Leabharlann Nàiseanta na Cuimrigh. Tha an taic seo, còmhla ris a’ mhaoineachadh bhon phròiseact ‘Capturing Memories’, air a dhèanamh comasach dhuinn cothrom a thoirt dhan h-uile duine an goireas eachdraidheil seo, aig a bheil cudromachd gun choimeas, fhaicinn.’